Chappe Telegraaf

Klik hier voor meer foto's....

Op de toren van de Amstelkerk
Kerkstraat 11
Ouderkerk aan de Amstel

Chappe

De Chappe-telegraaf, ontwikkeld door Claude Chappe en zijn broers, bestond uit een keten van seintorens op onderlinge afstanden van 10 à 20 km. Op een toren bevond zich een seinpaal met armen die in 196 verschillende standen konden worden gezet. Het (geheime) codeboek bevatte 8464 woorden. De     telegrafist had met twee krachtige telescopen zicht op de vorige en volgende toren en kon zo berichten ontvangen en doorgeven. In 1794 werd de Chappe-telegraaf tussen Parijs en Rijsel (ca. 220 km) voor het eerst in gebruik genomen. Via de 16 seinstations deed een bericht er 15 minuten over. Een koerier te paard had daar minstens 20 uur voor nodig. De snelheid van de Chappe-telegraaf was voor die tijd dus verbluffend.

Napoleon’s Internet

Het was vooral Napoleon die het militaire belang van een goede, snelle communicatie binnen het keizerrijk zag. Zo werd tussen 1798 en 1811 een netwerk aangelegd dat Frankrijk, Italië, Spanje, Duitsland, België en Nederland verbond. De optische telegraaf van Chappe heeft in Frankrijk ruim 50 jaar zijn werk gedaan en werd pas rond 1850 door de elektrische telegraaf verdrongen. In die vijftig jaar was het net dermate geperfectioneerd dat het als een web over geheel Frankrijk lag met Parijs als middelpunt. Het netwerk was 5000 km lang en telde ongeveer 500 seintorens. Het netwerk heeft in Frankrijk tot 1854 gefunctioneerd. In Frankrijk zijn zo’n twintig exemplaren van de Chappe-telegraaf bewaard gebleven.

Werking

Op een toren bevond zich een seinpaal met armen die in 196 verschillende standen konden worden gezet. Het (geheime) codeboek bevatte 8464 woorden. De telegrafist had met twee krachtige telescopen zicht op de vorige en volgende toren en kon zo berichten ontvangen en doorgeven. Via de 16 seinstations deed een bericht er 15 minuten over. Een koerier te paard had daar minstens 20 uur voor nodig. De snelheid van de Chappe-telegraaf was voor die tijd dus verbluffend.

Seinpost Ouderkerk

Op 19 oktober 1810 kreeg de gemeente Ouder-Amstel namens keizer Napoleon de mededeling dat de telegrafische linie van Amsterdam naar Antwerpen aangelegd zou gaan worden. Het eerste station was Weesperpoort. Dan volgden Ouderkerk en Vreeland. In een raadsvergadering van 1 november 1810 wordt gemeld, dat in die maand de telegraaf op de toren zal worden geplaatst.

De toren van de kerk moest ingrijpend worden aangepast. De coördinatie van de verbouwing was in handen van Abraham Chappe in eigen persoon; de uitvoering werd gedaan door plaatselijke arbeiders. In Frankrijk werden voor de telegraaf aparte torens gebouwd, omdat de afstanden tussen de dorpen vrij groot waren. In Nederland hoefde dat niet vanwege het grote aantal kerktorens. Van veel kerktorens werd de spits verwijderd om er een telegraaf op te kunnen zetten. Bezwaren van de geestelijkheid waren niet aan de orde omdat de kerktorens in de Franse tijd eigendom van de staat waren. De lijn was in het voorjaar 1811 klaar en Abraham Chappe keerde terug naar Parijs. Voor de bediening van de telegraaf werden, zoals elders, waarschijnlijk oorlogsinvaliden ingezet.

Einde

De telegraaflijn heeft gefunctioneerd tot najaar 1813, toen Napoleon werd verslagen. Dat betekende het einde van de seinstations buiten Frankrijk. Als symbool van de Franse overheersing werden de toestellen overal verwijderd of door de bevolking vernield. Dat laatste gebeurde met het toestel op de Weesperpoort in Amsterdam (15 november 1813). De telegraaf op de Amstelkerk is in 1815 verwijderd.

Een aquarel van Kruimel uit 1812, is het enige beeld dat we kennen van de seinpost Ouderkerk. Voor het eerst was er ‘optisch’ bewijs dat de telegraaf op de kerk heeft gestaan. De aquarel is al een paar jaar in het Museum Amstelland te bewonderen. In de toren zijn niet of nauwelijks sporen te vinden van de Chappe Telegraaf. Alleen op sommige plekken zijn wat reparaties te zien die na de verwijdering zijn aangebracht. Wel te zien: achtergebleven ‘handtekeningen’ van eerdere bezoekers….

Meer weten?

Rob Korving en Bart van der Herten, Een tijding met de snelheid des bliksems, De optische telegraaf in de Nederlanden (1800-1850), Alphen aan den Rijn/Leuven, 1997.