Dorpsgezicht Ouderkerk

Klik hier voor meer foto's....

Beschermd dorpsgezicht

Het centrum van Ouderkerk aan de Amstel is in 1990 aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Het is een karakteristiek beeld van dorpsbebouwing liggend aan een "Waterplein", aan de Driemond van de rivieren Amstel en Bullewijk. Nog steeds is de historie van Ouderkerk aan de Amstel als bestuurlijk en kerkelijk centrum van Amstelland herkenbaar in het silhouet met bebouwing, pleisterplaatsen, kerken, aanlegsteigers en groen.
Het beschermde dorpsgezicht Ouderkerk betreft de rechteroever van de Amstel en de Bullewijk, het deel van Ouderkerk aan de Amstel dat in de gemeente Ouder-Amstel ligt.

Historisch centrum Amstelland

Ouderkerk aan de Amstel, aan weerszijden van de rivier, was vanouds een belangrijke pleisterplaats op de weg van Amsterdam naar Utrecht. Vanaf Amsterdam liep de route langs de westoever van de Amstel. Net voorbij Paardenburg kwam men via de brug over de Amstel in de Brugstraat in Ouderkerk. Door het oude dorp kon men via de Voetangel verder naar Abcoude. De stad Amsterdam voerde het beheer over deze weg tot aan het tol bij de Voetangel een bekende herberg op het snijpunt van de Waver, de Holendrecht en de Bullewijk. Dit tol is pas omstreeks 1916 opgeheven. Vanaf 1640 werd deze route als interlokale weg overvleugeld door een meer rechtstreekse weg van Utrecht naar Amsterdam, die via Duivendrecht loopt, de latere Rijksstraatweg.

Op de door afzettingen van de veenstroompjes Bullewijk en Amstel ontstane oeverwallen kwam in de middeleeuwen bewoning tot stand. Tot de zeventiende eeuw functioneerde Ouderkerk als verzorgingskern voor het omringende gebied, waar veeteelt en visserij de belangrijkste bestaansmiddelen waren. Daarna vestigden welgestelde stedelingen zich met buitenplaatsen langs de rivieren. Deze zijn te zien op de kaart van 1850. Een aantal hiervan bestaan nog en zijn te herkennen als lommerrijke enclaves met monumentale huizen langs de vroegere hoofd(water)wegen. De aanleg van een nieuwe brug over de Amstel in 1938 direct ten noorden van de Gereformeerde Kerk aan het Hoger Einde Zuid, betekent een ingrijpende verandering in de ruim zes eeuwen oude kern.

Pleisterplaats

Het huidig karakter van Ouderkerk aan de Amstel wordt nog hoofdzakelijk bepaald door de oorspronkelijke functie als pleisterplaats aan een doorgaande vaarroute en de betekenis als bestuurlijk en kerkelijk centrum van Amstelland. De kerken, uitspanningen en overige bebouwing herinneren nog aan dit verleden. De Amstel is hier breed en sterk gebogen, begrensd door de bruggen over Amstel en Bullewijk. De bebouwing is overwegend kleinschalig; de erven zorgen voor doorzicht. Het opgaand groen en de kerktorens bieden een zekere bescherming en beslotenheid.

Aan de Amstelveense kant is de bebouwing vooral met de voorkanten op het water gericht terwijl aan de Ouderkerkse kant de bebouwing overwegend met de achtererven op het water is georiënteerd. Vanaf het water zijn drie ruimten van belang: het langgerekte deel vanaf de brug over de Provinciale weg en de (voormalige) Gereformeerde kerk aan het Hogereinde Zuid, het eerder genoemde ''Waterplein'' en het water tussen de twee kerken (Nederlands hervormde kerk en Urbanuskerk) en de brug over de Bullewijk. Ook vandaag de dag is dit deel van Ouderkerk aan de Amstel geliefd bij de waterrecreanten (pleziervaart, roeiers), fietsers en bezoekers van restaurants en terrassen.

Archeologie

Een groot deel van de dorpskern is van hoge archeologische waarde. In de bodem bevinden zich vermoedelijk bouwhistorische resten en archeologische sporen en voorwerpen: een veelheid aan historische informatie over de ouderdom en de ontwikkeling van de historische kern. Uit historische geschriften is bekend dat Ouderkerk in de Volle Middeleeuwen (11e – 12e eeuw) het bestuurlijk en kerkelijk centrum van Amstelland was. Archeologisch is aangetoond dat de huidige Hervormde Kerk verschillende voorgangers had, waarvan de oudste daadwerkelijk uit de 12e eeuw dateert. Onder de Joodse begraafplaats zijn vermoedelijk resten van een kasteel van de heren van Aemstel.